معرفی سلمان فارسی
سلمان فارسی از شخصیت های برجستۀ تاریخ اسلام و ایران است. قاطبۀ مسلمانان، از شیعه و سنی، او را به عنوان یکی از اصحاب بلند مرتبه پیامبر (ص) و علی (ع) می شناسند، بنا بر قولی زادگاه او در روستای «جی» (از روستاهای اصفهان) بوده، و طبق نظر دیگر، منطقه ای در استان فارس ذکر شده است.[۱]
سلمان شخصی ایرانی و فارسی بوده است که حسّ حق طلبی، او را به دنبال یافتن حقیقت کشانده و دین هایی را آزمایش نمود، تا بالاخره با دیدن دین اسلام آن را پذیرفت و به آن ایمان آورد.
نام اول ایشان «روزبه» بود، که پیامبر اسلام (ص) او را «سلمان» نامید، و کنیه ابو عبد الله به خود گرفت. نقل شده که سلمان دویست و اندی سال زندگى کرد.[۲]
خانواده سلمان فارسی
سلمان فارسی در میان خانواده و محیطی زرتشتی دیده به جهان گشود. پدر وی «بدخشان کاهن»؛ روحانی زرتشتی بود، که کارش هیزم نهادن بر شعلۀ آتش بود.[۳]
هجرت و حقیقت جویی سلمان فارسی
همواره انسان هایی وجود دارند که از پیروی کورکورانۀ بدون دلیل در همۀ امور پروا می کنند، و به دنبال رسیدن به حقیقت واقعی دست به جست و جو و کنکاش می زنند تا با دلیل و برهان بهترین عقیده را انتخاب کنند. بی شک یکی از بارزترین افرادی که چنین ویژگی را داشته سلمان فارسی است.
روایت کرده اند که سلمان فارسی گفت: من دهقان زاده بودم، و پدرم چندان مرا دوست مى داشت که هم چون دوشیزگان در خانه حبس مى کرد و من در آیین مجوس کوشش بسیار کردم تا به خادمى آتشکده رسیدم. پس پدرم، در آن هنگام مرا به پاره اى زمین که داشت فرستاد و در آنجا از کلیسای نصارى گذشتم و به نزد ایشان در آمدم و نماز ایشان مرا خوش آمد و با خود گفتم: آیین ایشان از آیین من بهتر است. از ایشان جویا شدم که اصل این آیین در کجاست؟ گفتند: در شام است. پس از پدرم گریختم و به شام رفتم و نزد اسقف رفتم و به خدمتگذارى او پرداختم و چیزها از او مى آموختم تا آنگاه که روز مرگش فرا رسید. به او گفتم: مرا به چه کسى وصیت مى کنى؟
گفت: مردم همه هلاک شده اند، و دین خویش را رها کرده اند، تو را به مردى در موصل وصیت مى کنم. چون او درگذشت نزد آن مردى رفتم که مرا به او وصیت کرده بود. چندى نگذشت که آن مرد نیز از دنیا رفت، قبل از مردنش به او گفتم مرا به چه کسى وصیت مى کنى؟ گفت: کسى را نمى شناسم که بر راه راست مانده باشد مگر یک تن که در نصیبین[۴] است.
پس به نصیبین نزد آن مرد رفتم پس از آن به عمّوریه، از سرزمین روم، رفتم. سپس در آنجا نزد شخصی اقامت گزیدم و گاو و گوسفندانى چند به دست آوردم و چون مرگ او رسید، از او پرسیدم که مرا به چه کسى وصیت مى کنى؟ گفت: مردم همه دین خویش را رها کرده اند و هیچ کس از ایشان بر حق نمانده و روزگار پیامبرى -که به دین ابراهیم مبعوث مى شود و از سرزمین عرب ظهور مى کند و به سرزمینى میان دو حرّه که در آنجا نخل ها است مهاجرت مىکند- نزدیک شده است. من از او پرسیدم که نشان این پیامبر چیست؟ گفت: هدیه اگر بدهندش مى خورد اما صدقه نمى خورد، میان دو کتف او مهر پیامبرى است.
پس سوارانى از بنى کلب بر من گذشتند و من با ایشان بیرون آمدم و چون به «وادى القرى» رسیدند بر من ستم کردند و مرا به مردى یهودى فروختند و من در کشتزار و نخلستان او، برایش کار مى کردم. یک بار که نزد او بودم ناگهان پسر عمویش نزد او آمد و مرا از وى خریدارى کرد و به مدینه برد. به خدا سوگند که چون آنجا را دیدم شناختم و به جستجو و پرسش از هر سوى به دنبال پیامبر خدا (ص) پرداختم.[۵]
اسلام آوردن سلمان فارسی
سلمان فارسی اسلام آوردن خود را این گونه روایت می کند: خداوند محمد را در مکه مبعوث گردانید و من چیزى از او نشنیده بودم. یک بار که بر سر خرما بُنى بودم، پسر عموى سرور من آمد. و گفت: «خدا این قبیله بنى قیله را بکشد که در قُبا بر گرد مردى جمع شده اند که مى گوید من پیامبرم». پس مرا لرزه و سرما فرا گرفت و از خرما بن فرود آمدم و به جستجو و پرسش از هر سوى پرداختم.
سرور من هیچ سخنى با من نگفت و گفت: به کار خویشتن بپرداز و چیزى را که سودى براى تو ندارد رها کن. چون شب فرا رسید اندکى خرما که داشتم برداشتم و نزد پیامبر رفتم. گفتم شنیده ام که تو مردى شایسته اى و دارای یاران غریب و نیازمند و فقیری و این چیزى است که براى صدقه نزد من بود و من شما را سزاوارتر از دیگران بدان یافتم. پس پیامبر گفت: «بخورید» و خود از خوردن سر باز زد. من با خود گفتم: اینک این یکى از نشانه های پیامبر بود که صدقه نمی خورد، و بازگشتم. چون فردا شد بازماندۀ خرماها را برداشتم و نزد او رفتم و گفتم: من دیدم که تو صدقه نمى خورى، این هدیه اى است از سوى من. پس حضرت فرمود: «بخورید» و خود نیز با ایشان خورد. روزى به نزد آن حضرت که در قبرستان بقیع به تشییع جنازه یکى از اصحاب خود رفته بود آمدم، من دو جامۀ خشن و زمخت بر تن داشتم و آن حضرت در میان اصحاب نشسته بود، پس من پیش رفته سلام کردم و به پشت سرش پیچیدم تا شاید مهر نبوت را در میان دو شانۀ آن حضرت ببینم، رسول خدا (ص) که متوجۀ رفتار من شده بود مقصود مرا دانست، و رداى خویش را پس زد و چشم من به مهر نبوت افتاد.
من خود را بر روى شانه هاى حضرت انداخته آن را مى بوسیدم و اشک می ریختم رسول خدا (ص) به من فرمود: بازگرد، من پیش روى او آمده در برابرش نشستم و سرگذشت خویش را تا به آخر براى او شرح دادم، رسول خدا به شگفت فرو رفت و از این که اصحابش این جریان را مى شنیدند خوشحال گشت. پس دانستم که این همان پیامبر است. پس به دست و پاى او افتادم و مى بوسیدم و گریه مى کردم. سپس به من فرمود: «اى سلمان فارسی خود را از صاحب خویش باز خر» و من خود را از صاحب خویش در برار کاشت سیصد ساقۀ نخل و چهل اوقیه[۶] طلا باز خریدم. پس پیامبر مسلمانان را فرمود: برادرتان را یارى کنید. و ایشان در کار نخل ها مرا یارى کردند تا این که سیصد خرما بُن کوچک براى من حاصل آمد. پس پیامبر مرا گفت: اى سلمان فارسی برو و براى این خرما بنان کوچک محل کاشتن حفر کن و مرا آگاهى ده و چنین کردم و به او خبر دادم. پس حضرت به دست خویش آنها را در آن گودال ها به زمین کرد و به خدا که تمام آنها گرفت و حتى یکى از آنها نیز خشک نگردید و از یکى از غزوه ها مالى براى پیامبر آورده بودند، به من بخشید و گفت: حق آزاد بودن خویش را بپرداز و من پرداختم و آزاد شدم.[۷]
پیامبر گرامی اسلام (ص) پس از آن که سلمان فارسی را از مرد یهودی خرید و آزادش ساخت، نام زیبای «سلمان فارسی» را بر او نهاد.[۸] واژه «سلمان فارسی» از سلامتی و تسلیم گرفته شده است. انتخاب این نام زیبا از سوی پیامبر (ص) نشانه پاکی و سلامت روح سلمان فارسی است.
سلمان فارسی در روایات
سلمان فارسی، الگوی مسلمان کمال جو، وارسته و خودساخته است، که از مکتب معصومین ارزش های متعالی بسیاری برای خویش گردآورده بود. برای شناخت چنین شخصیتی ناگزیر می بایست به کلام همان صاحبان مکتب مراجعه نمود تا بتوان قدر و منزلت او را معرفی نمود.
جایگاه و منزلت سلمان فارسی
در مورد جایگاه و منزلت سلمان فارسی در میان اصحاب پیامبر (ص) و یاوران حضرت علی (ع) بحث های مفصلی شده، و روایات فراوانی رسیده که بعضی از آن عبارتند از:
۱٫ از پیامبر (ص) نقل شده که آن حضرت فرمود: خداوند مرا به دوستی با چهار نفر فرمان داد و به من خبر داد که آنها را دوست بدارم، از آن حضرت سؤال شد که آن چهار نفر کیانند؟ سه بار فرمود: علی (ع) از آنهاست، سه نفر دیگر ابوذر و سلمان و مقداد هستند.[۹]
در روایت دیگر نقل شده است که سلمان فارسی داخل مسجد شد، رسول خدا (ص) از جای خویش بلند شد احترامش نمود و او را در کنار خویش در صدر مجلس نشاند و به تناسب سن و شخصیتش او را اکرام نمود. در این هنگام عمر داخل شد و چنین صحنه ای را دید، گفت این عجمی کیست که در میان عرب در صدر مجلس نشسته است. پیامبر اکرم با شنیدن این سخن بر منبر رفت و خطبه خواند و فرمود: “ای مردم از زمان آدم تا به امروز…. عرب را بر عجم و … برتری و فضلی نیست، مگر به تقوا”.[۱۰]
جابر نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود:
«همانا اشتیاق بهشت به سلمان فارسی بیش از اشتیاق سلمان فارسی به بهشت است، و بهشت به دیدار سلمان (فارسی) عاشق تر از دیدار سلمان (فارسی) به بهشت است».[۱۱]
در جای دیگر از انس ابن مالک روایت شده که روزی رسول خدا (ص) فرمود: بهشت مشتاق چهار نفر از امّت من است و وقتی که حضرت علی (ع) از حضرت دربارۀ آنان سؤال کرد، پیامبر فرمود: به خدا سوگند تو اولی ایشان هستی و آن سه نفر دیگر، مقداد، سلمان و ابوذر هستند.[۱۲]
ایمان سلمان فارسی
یکی از فضائل سلمان فارسی که توسط پیامبر اسلام (ص) بسیار روشن، تعریف شده، ایمان سلمان است؛ هنگامی که آیاتی از قرآن در نکوهش قوم عرب، به جهت عدم ثبات و پایداری در ایمان، و تهدید به جایگزینی قوم دیگر به جای آنها، برای پذیرش ایمان نازل شده، این آیه شریفه می باشد: «اگر شما از پذیرش این دین روی بگردانید، خداوند قوم دیگرى را به جای شما می آورد که مثل شما نیستند».[۱۳] و نیز این آیه «اى کسانى که ایمان آورده اید! هر کس از شما از آیین خود باز گردد خداوند در آینده جمعیتى را مى آورد که آنها را دوست دارد و آنها نیز خدا را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران نیرومند و شکست ناپذیر هستند، مردانى که در راه خدا جهاد مى کنند و هرگز از سرزنش کنندگان هراسى به خود راه نمى دهند».[۱۴] اصحاب از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند: این گروهى که خداوند در این آیات به آنها اشاره کرده کیانند؟! در این هنگام که سلمان در کنار پیامبر (ص) بود، پیامبر (ص) دست بر پاى -و طبق روایتى بر شانه- سلمان زد و فرمود: «منظور این مرد است و قوم او، سوگند به آن کس که جانم به دست او است، اگر ایمان در ثریا باشد گروهى از مردان فارس آن را به دست مى آورند».[۱۵]
در جای دیگر پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«هر که می خواهد به مردی بنگرد که خداوند قلبش را به ایمان درخشان کرده، به سلمان (فارسی) بنگرد».[۱۶]
و همچنین به حضرت علی (ع) فرمودند: … هر کس تو را با زبان دوست بدارد یک سوم ایمانش کامل شده، هر که با دل و زبان دوستت بدارد، دو ثلث ایمان او کامل شده، و هر که با دل و زبانش دوستت بدارد و با دست هم یاری ات کند، تمام ایمان را به دست آورده است».[۱۷] سلمان از کسانی بود که از این ویژگی ها برخوردار بود.
از امام صادق (ع) نقل شده است: ایمان ده درجه دارد، مقداد در درجه هشتم و ابوذر در درجه نهم و سلمان در درجه دهم است.[۱۸]
علم سلمان فارسی
وسعت و عمق آگاهی های سلمان به حدی بود که برای هر کس قابل هضم نیست. امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (ص) و علی (ع) اسراری را که دیگران قدرت تحمل آن را نداشتند به سلمان می گفتند و او را لایق نگهداری علم مخزون و اسرار می دانستند؛ از این رو یکی از القاب سلمان، «محدث» است.[۱۹]
سلمان دارای علم بلایا و منایا (حوادث آینده) بود و همچنین از متولمان (قیافه شناسان) و محدثان به شمار می رفت. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «سلمان دریای علم است که نمی توان به عمق آن رسید».[۲۰]
جایگاه علمی سلمان چنان بود که امام صادق (ع) در باره اش فرمود: «در اسلام، مردی که فقیه تر از همه مردم باشد، همچون سلمان، آفریده نشده است».[۲۱]
البته دانش سلمان، به معارف فکری محدود نمی شد و آگاهی های فنی او نیز در حد بالایی بود. در جنگ خندق، طرح کندن خندق را سلمان خدمت پیامبر (ص) پیشنهاد کرد و عملی شد. همچنین در جنگ طائف، طرح ساختن «منجنیق» برای درهم کوبیدن قلعه های مشرکان از ابتکاراتی است که به سلمان نسبت داده شده است.
در جای دیگر امام صادق (ع) فرمود: «سلمان علم الاسم الاعظم »[۲۲] سلمان (فارسی) اسم اعظم را می دانست.
این سخن بدان معناست که سلمان فارسی از نظر عرفان، به مقامی رسیده بود که حاصل اسم اعظم الهی بود. اگر کسی چنین لیاقتی داشته باشد، دعایش به اجابت می رسد و کرامات عظیمی از او سر می زند. از آنجایی که این مقام و درجه علمی برای مردم قابل درک نبود سلمان از مقام علمی اش چنین تعبیر می کند:
ای مردم! اگر من شما را از آنچه می دانستم مطلع می کردم، می گفتید، سلمان دیوانه است، یا به کسی که سلمان را بکشد درود می فرستادید.[۲۳]
عبادت سلمان فارسی
آنچه به عبادت سلمان ارزش بیشتری می دهد، علم و آگاهی اوست. چرا که عبادت آگاهانه و پرستش از روی بصیرت از عبادت سطحی و ظاهری ارزشمندتر است.
امام صادق (ع) فرمود: روزی پیامبر اسلام (ص) به یاران خود فرمود: کدام یک از شما تمام روزها را روزه می دارد.
سلمان گفت: من، یا رسول الله.
پیامبر(ص) پرسید: کدام یک از شما تمام شب ها را به عبادت می گذراند؟
سلمان گفت: من، یا رسول الله.
حضرت پرسید: آیا کسی از شما هست که روزی یک بار قرآن را ختم کند؟
سلمان گفت: من یا رسول الله.
یکی از حاضران که جواب های سلمان را خودستایی و فخرفروشی می پنداشت، گفت: اکثر روزها دیده ام که سلمان روزه نیست، بیشتر شب را هم می خوابد و بیشتر روز را به سکوت می گذراند، پس چگونه همیشه روزه است و هر شب برای نیایش با خدا بیدار می ماند و روزی یک بار قرآن را ختم می کند؟!
پیامبر (ص) فرمود: ساکت باش! تو را با همسان لقمان چه کار؟ اگر می خواهی چگونگی اش را از خودش بپرس تا خبر دهد.
سلمان گفت: در ماه سه روز روزه می گیرم و خداوند فرموده است: «هر کس عمل نیکی انجام دهد پاداش ده برابر دارد. از طرف دیگر، روز آخر شعبان را روزه گرفته و آن را به روزۀ ماه رمضان متصل می کنم و هر که چنین کند، پاداش روزه همیشه را دارد. از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: هر کس با طهارت بخوابد، در ثواب، چنان است که تمام شب را عبادت کرده باشد. اما ختم قرآن، رسول خدا (ص) فرمود: هر کس یک بار سوره «قل هوالله» را بخواند، پاداش یک سوم قرآن را دارد و هر که دو بار بخواند، دو ثلث قرآن را خوانده است و هر که سه بار بخواند، گویا قرآن را ختم کرده است».[۲۴]
زهد سلمان فارسی
آیات و روایات نشان می دهد که «زهد» به معنای حرام ساختن نعمت های الهی بر خود نیست. زهد به معنای عدم دلبستگی به امور مادی است. یکی از مواردی که در تمام زوایای زندگی سلمان، از آغاز تا پایان عمر، دیده می شود زهد، پارسایی و بی رغبتی او به دنیاست.
سلمان، که پیرو راستین پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) بود، راه آنان را پیش گرفت و حتی وقتی فرماندار مدائن بود، ساده زیستی را رها نکرد. زهد و وارستگی سلمان از ایمان عمیق او سرچشمه می گرفت؛ زیرا هر کس ایمان قوی تر داشته باشد، از جاذبه های دنیوی آزادتر است. سلمان پارسا، حتی حقوق سالانۀ خود را هم به نیازمندان می داد و بسیار اندک برای خود بر می داشت.
سلمان، خانه نداشت و هرگز دل به خانه سازی نمی داد. شخصی از او خواست تا برایش خانه ای بسازد ولی سلمان راضی نشد. سرانجام به سبب اصرار شخص نیکوکار اجازه داد برایش خانه بسازد، ولی سفارش کرد خانه چنان باشد که هنگام ایستادن سر به سقف آن بخورد و هنگام خوابیدن پا به دیوار برسد.[۲۵]
سلمان فارسی بعد از رحلت پیامبر (ص)
سلمان فارسی جزء معدود افرادی بود که بعد از رحلت پیامبر (ص) در راه دفاع از حق و حقیقت و ولایت علوی (ع) ثابت قدم باقی ماند و در برابر حوادث ناگوار که بعد از وفات رسول گرامی اسلام اتفاق افتاد، تزلزلی در او ایجاد نشد و در چنین موقع حساسی، سلمان با مقداد و ابوذر از علی (ع) دست بر نداشتند و به دنبال دیگران نرفتند. بر همین اساس است که ابی بکر حضرمی می گوید: امام باقر (ع) فرمود: مردم بعد از رسول خدا (ص) از مرام و مسیر پیامبر (ص) برگشتند جز سه نفر سلمان، ابوذر و مقداد.[۲۶]
امام صادق (ع) فرمودند: دوستی با افرادی که پس از پیامبر (ص) منحرف نشدند بر مسلمانان واجب است سپس عدهای از آنان را شمرد که از آنان سلمان، است.[۲۷]
تقرب سلمان فارسی به معصومان
سلمان فارسی، پس از پذیرفتن اسلام، چنان در راه ایمان و معرفت اسلامی پیش رفت تا آنجا که نزد رسول خدا (ص) جایگاهی والا یافت و مورد ستایش معصومان (ع) قرار گرفت. بخشی از سخنان آن بزرگان در بارۀ سلمان فارسی چنین است:
الف) در ماجرای جنگ خندق، که در سال پنجم هجری رخ داد و به پیشنهاد سلمان فارسی اطراف شهر خندق کندند. هر گروهی می خواست سلمان فارسی با آنها باشد، مهاجران می گفتند: سلمان فارسی از ما است. انصار می گفتند: او از ما است. پیامبر (ص) فرمود: «سلمان منا اهل البیت »[۲۸] سلمان (فارسی) از اهل بیت ما است.
عارف معروف، محی الدین بن عربی، با اینکه از علمای اهل تسنن است، در شرح این سخن پیامبر اکرم (ص) می گوید: پیوند سلمان فارسی به اهل بیت (ع) در این عبارت، بیانگر گواهی رسول خدا (ص) به مقام عالی، طهارت و سلامت نفس سلمان فارسی است؛ زیرا منظور از این که سلمان فارسی از اهل بیت (ع) است، پیوند نسبی نیست؛ این پیوند بر اساس صفات عالی انسانی است.[۲۹]
همچنین رسول خدا فرمود:
«سلمان (فارسی) از من است، کسی که به او ستم کند به من ستم کرده است و کسی که او را بیازارد مرا آزرده است».[۳۰]
سلمان و وفا داری به آیه مودّت
بسیاری از علمای سنی و شیعه روایاتی را با این مضمون نقل کرده اند که پاداش و زحمات پیامبر (ص) در راه ابلاغ اسلام، دوستی با خویشان آن حضرت است. امام صادق (ع) می فرماید: وقتی که این آیه نازل شد رسول اکرم (ص) به مردم فرمود: خداوند برای من بر عهدۀ شما حقی گذاشته است آیا آن را اداء می کنید؟ هیچ کس جواب حضرت را نداد، روز بعد هم حضرت (ص) همین سؤال را کرد کسی جواب نداد روز سوم هم این مطلب تکرار شد و کسی جواب نداد و آن گاه رسول خدا (ص) فرمود این مطلب، طلا و نقره یا خوراکی ها و آشامیدنی ها نیست گفتند پس آن چیست؟ حضرت آیه مودّت را قرائت فرمودند؛ ای رسول خدا (ص) به مردم بگو من از شما مزد رسالت نمی خواهم جز این که نسبت به اهل بیت و عترت من دوستی بورزید،[۳۱] سپس فرمودند این آیه از طرف خدا نازل شده است، گفتند ما دستور آیه را می پذیریم.
امام صادق (ع) اضافه فرمود: به خدا سوگند کسی به این آیه وفا نکرد مگر هفت نفر که عبارت بودند از سلمان، ابوذر، مقداد، عمّار، جابر ابن عبد الله انصاری، یکی از غلامان در خانه پیامبر و زید بن ارقم، این هفت نفر نسبت به عترت پیامبر (ص) کاملاً وفاداری و محبّت نمودند و پاداش رسالت پیامبر اسلام (ص) را به خوبی انجام دادند.[۳۲]
سلمان فارسی در دفاع از ولایت و تشیع
آنچه در زندگی سلمان، بسیار چشمگیر و جالب است بی تفاوت نبودن او در قبال وظیفه است. او با هوشیاری و بصیرت کامل در صحنه های مختلف حضور داشت و در پیروی از امام حق لحظه ای تردید نکرد. او همواره، از هر فرصتی، برای گفتن حق بهره می برد و مسلمانان را به امامت حضرت علی (ع) فرا می خواند. آن بزرگوار پیوسته این سخن رسول خدا را برای مردم تکرار می کرد:
«همانا علی (ع) دری است که خداوند گشوده است. هر کس در آن وارد شود، مؤمن است و هر کس که از آن خارج گردد، کافر است».[۳۳] «بهترین فرد این امت، علی (ع) است».[۳۴]
سلمان بعد از غصب خلافت و مظلومیت حضرت علی (ع)، در خطبه ای بسیار فصیح، این چنین گفت:
«ای مردم! هر گاه فتنه ها و آشوب ها را همچون پاره ظلمانی شب دیدید که برجستگان در آن به هلاکت می رسند، بر شما باد به آل محمد (ص) چرا که آنها راهنمایان به سوی بهشت اند، و بر شما باد علی (ع). ای مردم! ولایت را در میان خود همانند سر قرار دهید».
یعنی اگر ولایت اهل بیت (علیهم السلام) را نداشته باشید، مسلمان حقیقی نیستید و دین شما سودی ندارد.[۳۵]
ابن عباس، سلمان را در خواب دید و از او پرسید: در بهشت، پس از ایمان به خدا و رسول، چه چیز برتر است؟ سلمان پاسخ داد: پس از ایمان به خدا و پیامبر، هیچ چیز با ارزش تر و برتر از دوستی و ولایت علی بن ابی طالب (ع) و پیروی از او نیست.[۳۶] [۳۷]
در روایت آمده است که ابوذر غفارى از سلمان فارسى (رضوان اللَّه علیهما) پرسید: اى ابا عبداللَّه (کنیه سلمان) معرفت امیرمؤمنان (ع) به نورانیت چیست؟ (سلمان) گفت: اى جندب (نام ابوذر) بیا برویم تا این را از خود آن حضرت بپرسیم. پس به محل آن حضرت رفتیم و او را نیافتیم. (ابوذر) گفت: پس به انتظار ایشان ماندیم تا آن حضرت تشریف آوردند. حضرت فرمودند: چه امرى شما را به این جا کشانده است؟
ابوذر و سلمان گفتند: اى امیرمؤمنان، به نزد شما آمدیم تا در مورد معرفتتان به نورانیت سؤال کنیم، حضرت فرمودند: آفرین بر شما دو دوست وفادار به دین خویش که کوتاهى نمى کنید… . معرفت من به نورانیت، معرفت خداوند (عزوجل) است و آن همان دین خالصى است که…، هر کس ولایت مرا به پا داشت نماز را به پا داشته است،… ما را به مثابه خدایان قرار ندهید و دیگر هر چه مى خواهید در فضیلت ما بگویید. به کنه و حقیقت و منتهاى آنچه در ما وجود دارد نمى رسید،… من آخرین وصى شدم، منم “صراط مستقیم”، منم “نبأ عظیم…”….[۳۸]
اصطلاح شیعه در زمان پیامبر (ص) رایج شده و اولین کسانی که به عنوان شیعه معروف بودند عبارتند از سلمان، ابوذر، مقداد و عمار یاسر.[۳۹] همچنین نقل شده سلمان فارسی در اذان خود شهادت ثالثه را اضافه نمود و همین موجب شد که بعضی از صحابه به نزد پیامبر شکایت ببرند ولی پیامبر (ص) به اعتراض آنها توجهی ننمود و مهر تائید بر کار سلمان زد.[۴۰]
نقش سلمان فارسی در تشیع ایرانیان
یکی از کارهای بسیار مهم سلمان، که بخش اعظم زندگی او را فرا گرفته بود، تلاش پیگیر او در معرفی اسلام ناب و تشیع راستین بعد از رحلت رسول خدا (ص) است. او در این راستا در مدینه جهاد کرد و از هر فرصتی بهره برد. وقتی به مدائن آمد، همین عقیده را دنبال کرد و نقش بسیاری در تشیع ایرانیان داشت.
بر همین اساس با اینکه اسلام در عصر خلافت خلیفه دوم وارد ایران شد، اکثریت قاطع مردم ایران، شیعه حضرت علی (ع) هستند؟
وجود سلمان در مدائن و رفت و آمد او به کوفه و حوالی آن و حتی اصفهان و … سبب شد تا مذهب تشیع در ایران شکوفا شود. سلمان پیام آور اسلام ناب، منادی تشیع و نویدبخش مذهب اهل بیت (ع) بود و اکثر ایرانیان این ندا و نوید را شنیدند و پذیرفتند.[۴۱]
سلمان فارسی در نقل روایات
از اصطلاحات رایج بین علمای حدیث و مورخین اسلامی، اصطلاح ارکان اربعه است. مشهور و معروف بین آنها این است که ارکان اربعه عبارتند از سلمان، مقداد، ابوذر و عمّار. علما و دانشمندان حدیث و تاریخ، زمانی که دیدند در روایات و اخبار اهل بیت (ع) مکرر از این چهار نفر به عناوین گوناگون ستایش شده است و یا آن همه فضایل و مناقب در بارۀ این چهار نفر وجود دارد که پس از ائمه (ع) نظیر ندارد، از این رو ایشان را به عنوان پایه های دین و ستون های محکم ایمان یاد کرده و با اصطلاح ارکان اربعه معرفی نموده اند.[۴۲]
به این ترتیب سلمان فارسی یکی از ارکان اربعه در بین علمای حدیث و تاریخ شناخته شده است، که به چند روایت به نقل ایشان اشاره می کنیم:
از سلمان روایت شده است که از پیامبر پرسید: «اى رسول خدا جانشین و وصى تو کیست؟ پیامبر فرمود: اى سلمان جانشین برادرم موسى که بود؟ سلمان پاسخ داد: یوشع بن نون. پیامبر فرمود: جانشین و وارث من که دین مرا به جا مى آورد و وعدۀ مرا تحقّق مى بخشد، على بن ابى طالب است».[۴۳]
از سلمان فارسی روایت شده است که پیامبر اسلام فرمود: من و علی از یک نور خلق شدیم چهار هزار سال قبل از آن که خداوند آدم را خلق کند. [۴۴]
وفات و دفن سلمان فارسی
سلمان سرانجام، پس از عمری طولانی و با برکت، در اواخر خلافت عثمان در سال ۳۵ هـ ق وفات یافت.[۴۵] حضرت علی (ع) پیکرش را غسل داد، کفن کرد و بر آن نماز گزارد. همراه آن حضرت، جعفر بن ابی طالب و حضرت خضر، در حالی که با هر یک از آن دو هفتاد صف از فرشتگان بودند بر پیکر سلمان نماز گزاردند.[۴۶]بعضی از راویان چنین نقل کرده اند که حضرت علی (ع) بر کفن سلمان شعری نوشت که معنای آن چنین است:
«بر شخص کریم و بزرگواری وارد شدم، بی آن که توشه نیک و قلب پاک داشته باشم، ولی بردن توشه نزد شخص کریم و بزرگوار، زشت ترین کار است».[۴۷] مرقد شریف حضرت سلمان (س) در مدائن، در پنج فرسخی بغداد، نزدیک طاق کسری قرار دارد.
در این دنیای پرتلاطم و پرزرق و برق که انسان را در گرداب گناه غرق می کند، هر کس الگویی می خواهد تا با سرمشق قرار دادن روش و کردارش کشتی وجودش را سالم به ساحل سعادت برساند، و زندگی سلمان فارسی برای ما الگویی شایسته است.
پاورقی
[۱]. مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۵۵و۳۶۲، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۲]. مقدسى، مطهر بن طاهر، آفرینش و تاریخ، شفیعى کدکنى، محمد رضا، ج ۲، ص ۸۰۲ و ۸۰۳، چاپ اول، انتشارات آگه، تهران، ۱۳۷۴ش؛ رک، ابن هشام، زندگانى محمد (ص) پیامبر اسلام، رسولى، سید هاشم، ج ۱، ص ۱۳۹- ۱۴۷، چاپ پنجم، کتابچى، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۳]. مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۵۵- ۳۶۶، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۴]. نصیبین شهری قدیمی در جنوب ترکیه است. این شهر در استان ماردین ترکیه واقع شده است.
[۵]. مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۶۴-۳۶۲، الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق؛ مقدسى، مطهر بن طاهر، آفرینش و تاریخ، شفیعى کدکنى، محمد رضا، ج ۲، ص ۸۰۲ و ۸۰۳، چاپ اول، انتشارات آگه، تهران، ۱۳۷۴ش؛ رک: ابن هشام، زندگانى محمد (ص) پیامبر اسلام، رسولى، سید هاشم، ج ۱، ص ۱۳۹- ۱۴۷، چاپ پنجم، کتابچى، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۶]. معادل چهل درهم بوده که هر درهمى نیم مثقال و یک پنجم مثقال است و هر ده درهم هفت مثقال است و مثقال شرعى سه چهارم مثقال صیرفى است و بنابر این هر وقیه ۲۲ مثقال صیرفى است و چهل وقیه که در قرار داد سلمان فارسی بوده جمعا ۸۸۰ مثقال طلاى صیرفى که برابر با ۱۱۰۰ دینار بوده است. زندگانی محمّد ص پیامبر اسلام ، ج ۱، ص ۱۴۵٫
[۷]. رک: مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۶۵-۳۶۲، الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ مقدسى، مطهر بن طاهر، آفرینش و تاریخ، شفیعى کدکنى، محمد رضا، ج ۲، ص ۸۰۲ و ۸۰۳؛ رک: ابن هشام، زندگانى محمد(ص) پیامبر اسلام، سید هاشم رسولى، ج ۱، ص ۱۳۹-۱۴۷٫
[۸]. ابن معصوم، السید علی، الدرجات الرفیعه، ص ۲۰۳٫ [نیازبه تکمیل کتاب نامه]
[۹]. مجلسی، بحار الانوار، ج۶، ص۷۴۹٫
[۱۰]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۸۹، “قَالَ بَلَغَنِی أَنَّ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ دَخَلَ مَسْجِدَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) ذَاتَ یَوْمٍ فَعَظَّمُوهُ وَ قَدَّمُوهُ وَ صَدَّرُوهُ إِجْلَالًا لِحَقِّهِ وَ إِعْظَاماً لِشَیْبَتِهِ وَ اخْتِصَاصِهِ بِالْمُصْطَفَى وَ آلِهِ ص فَدَخَلَ عُمَرُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ مَنْ هَذَا الْعَجَمِیُّ الْمُتَصَدِّرُ فِیمَا بَیْنَ الْعَرَبِ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمِنْبَرَ فَخَطَبَ فَقَالَ إِنَّ النَّاسَ مِنْ عَهْدِ آدَمَ إِلَى یَوْمِنَا هَذَا مِثْلُ أَسْنَانِ الْمُشْطِ لَا فَضْلَ لِلْعَرَبِیِّ عَلَى الْعَجَمِیِّ وَ لَا لِلْأَحْمَرِ عَلَى الْأَسْوَدِ إِلَّا بِالتَّقْوَى الْخَبَرَ”.
[۱۱]. مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۴۱، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۱۲]. قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، ص ۱۶۰٫
[۱۳]. محمد، ۳۸، “وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ”.
[۱۴]. مائده، ۵۴، “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکافِرینَ یُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ”.
[۱۵]. بحارالأنوار، ج۲۲، ص ۵۲، باب ۳۷، “وَ قَالَ الطَّبْرِسِیُّ (رَحِمَهُ اللَّهُ) وَ رَوَى أَبُو هُرَیْرَةَ أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ کَانَ سَلْمَانُ إِلَى جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَى فَخِذِ سَلْمَانَ فَقَالَ هَذَا وَ قَوْمُهُ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِسَ”.
[۱۶]. طبرسی، احتجاج ، ج ۱، ص ۱۵۰٫
[۱۷]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۱۷، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۱۸]. حیوة القلوب، ج۲، ص ۸۸۳٫
[۱۹]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص۳۳۱، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۲۰]. شیخ مفید، الاختصاص، ص ۲۲۲، انتشارات الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
[۲۱]. تنقیح المقال، ج ۲، ص ۴۷٫
[۲۲]. امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ۷، ص ۲۸۷، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۶ق.
[۲۳]. رجال کشی، ص ۲۰٫
[۲۴]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۱۷، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۲۵]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه،ج ۱۸، ص ۳۶، چاپ اول، کتابخانۀ آیة الله مرعشی، قم، ۱۳۳۷ش.
[۲۶]. قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ص ۱۶۰٫
[۲۷]. مجلسی، بحار الانوار، ج۶، ص۷۴۹٫
[۲۸]. طبرسی فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۶، انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم، تهران، ۱۳۷۲ش.
[۲۹]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۸، ص ۳۶،انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشی، چاپ اول، قم، ۱۳۳۷ش.
[۳۰]. امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ۷، ص ۲۸۷، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۶ق.
[۳۱]. شوری، ۲۲٫
[۳۲]. محمدی، محمد، سیمای مقداد، ص ۹۶٫
[۳۳]. کتاب سلیم بن قیس، ص ۲۵۱٫[نیازبه تکمیل]
[۳۴]. امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ۷، ص ۲۸۷، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۰۶ق.
[۳۵]. بهجة الآمال، ج ۴، ص ۴۱۸٫[نیازبه تکمیل]
[۳۶]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۴۱، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۳۷]. با استفاده از سایت حوزه نت.
[۳۸]. بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۱، این حدیث نورانى، نیازمند مطالعه و تعمق و شرح مىباشد.
[۳۹]. حیوة القلوب،ج۲، ص ۸۸۳٫
[۴۰]. نک: السلافة فی امر الخلافة ، شیخ عبدالله مراغی از علمای اهل سنت که در قرن هفتم می زیسته است ، کتاب ایشان از جمله کتب خطی است که در کتابخانه ظاهریه دمشق موجود می باشد.
[۴۱]. محمدی اشتهاردی، کتاب ایرانیان مسلمان در صدر اسلام، ص ۲۰۱، چاپ اول، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۱ش.
[۴۲]. قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، ص ۱۶۰.
[۴۳]. حلى، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، ص ۲۱۴، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۰۷ ق، (به نقل از احمد بن حنبل و ابن مغازلی شافعی).
[۴۴]. مجلسی، محمد باقر، بحار، ج ۳۸، ص ۱۵۰، موسسه الوفا، بیروت، «عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ عَنِ النَّبِیِّ (ص) قَالَ خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِیٌّ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ».
[۴۵]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۳۹۱ – ۳۹۲، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۴۶]. همان، ص ۳۷۳٫
[۴۷]. طرائف الحقائق، ج ۲، ص ۵٫
منبع: http://islampedia.ir
