طولانی‏ ترین شب سال (شب یلدا)

اشاره

شب یلدا، نخستین شب زمستان و طولانی‏ترین شب سال است که ایرانی‏ها طی رسوم کهن خود، به دور یکدیگر جمع می‏شوند و ضمن دید و بازدید، خوراکی‏های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و... را مصرف می‏کنند. در این شب، جوانان پای صحبت‏ها و قصه‏های بزرگسالان می‏نشینند و از لابه لای داستان‏ها و قصه‏هایی که از زبان این گنج‏های زندگی می‏شنوند، عبرت‏ها و درس‏های بی‏شماری برای خود می‏اندوزند. از جمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از سالمندان و بیماران است. ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی در شب یلدا و دیگر شب‏های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می‏ورزند.

اسراف نکنیم

خداوند برای رفاه و آسایش بندگان خود، نعمت‏های بسیاری آفریده و به آنها امر فرموده از این نعمت‏ها استفاده کنند، ولی همواره بکوشند از اسراف کردن بپرهیزند؛ زیرا خداوند اسراف را دوست ندارد. امام علی علیه‏السلام اسراف کردن را موجب هلاکت دانسته و امام سجاد علیه‏السلام در دعا و مناجات‏های خود با خدا می‏فرماید: «و مرا از زیاده‏روی باز دار و روزی‏ام را از تلف شدن نگاهدار و دارایی‏ام را با برکت دادن به آن افزون کن و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان».

رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می‏شود که با زیاده‏روی نکردن در مصرف خوراکی‏ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی‏بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

زمستان، بهار مؤمنان

انسان‏هایی که عاشق عبادت هستند و از صمیم دل آن را دوست می‏دارند، تمام وجود خود را وقف عبادت می‏کنند و هر یک از اعمال و گفتار خود را با نیت تقرب به خداوند انجام می‏دهند. این‏گونه افراد جزو برترین‏های مردم شمرده می‏شوند و ترسی از سختی‏های دنیا ندارند. روزها و شب‏های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است. امام صادق علیه‏السلام این فرصت نیکو را این گونه معرفی می‏کند: «زمستان، بهار مؤمن است. شب‏هایش طولانی است که برای عبادت نیمه شب از آن کمک می‏گیرد و روزهایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می‏جوید». برخاستن از خواب شیرین در دل شب و اندیشیدن در ملکوت آسمان‏ها و زمین، خدا و قدرت او و نیز روزه گرفتن در روزهای کوتاه زمستانی، بهترین و خالص‏ترین عبادت خدای تعالی است. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «روزه زمستان، غنیمتی فرح‏بخش است»

دیدار با خویشاوندان

خداوند در آیات بی‏شماری به بندگان خود دستور می‏دهد خویشاوندان و نزدیکان خود را فراموش نکرده و همواره جویای احوال آنها باشند و آنها را از قطع رحم و رسیدگی نکردن به خویشان برحذر می‏دارد. امام باقر علیه‏السلام در اهمیت این موضوع می‏فرماید: «صله رحم اعمال را پاک می‏کند، دارایی‏ها را فزونی می‏بخشد، بلا را برطرف می‏گرداند، کار حسابرسی در قیامت را آسان می‏کند و مرگ را به تأخیر می‏اندازد»

صله رحم و دیدار با اقوام به قدری اهمیت دارد که رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله حتی یکسال پیاده روی برای آن را جایز می‏شمارد. شب‏های بلند زمستانی، فرصت بسیار خوبی است که می‏توان از آن بهره‏برداری صحیح کرده، به دیدار اقوام و نزدیکان شتافت و در اجرای این سنت پسندیده و نیک که ثواب بسیاری هم دارد، پیشقدم شد.

بیان قصه ‏های قرآنی

خداوند در قرآن کریم بندگان خود را به قصه‏های قرآن توجه داده و هر یک از این سرگذشت‏ها را دارای حکمتی می‏داند که برای انسان‏ها هزاران پند و اندرز در خود نهفته دارد. امام علی علیه‏السلام نیز می‏فرماید: «بهترین داستان، رساترین اندرز و سودمندترین پند، کتاب خدای عزوجل است».

داستان‏ها و افسانه‏ های زمینی، پس از چندبار تکرار کم‏کم تازگی و جذابیت خود را از دست می‏دهد؛ ولی قرآن تنهاکلامی است که هر اندازه هم تکرار شود کهنه شدنی نیست. در شب یلدا و شب‏های زمستانی که دور یکدیگر جمع می‏شویم و پای صحبت بزرگ‏ترها می‏نشینیم، نیکو و شایسته است به جای داستان‏ها و قصه‏هایی که گاه با خرافات همراه است، به قصه‏های قرآنی توجه کنیم که هیچ گاه کهنه نمی‏شود و خرافات در آن راه ندارد.

دقت در آفرینش شب و روز

شب، مایه آرامش و سکون است. با پایان روز و پس از به اتمام رسیدن ساعات تلاش و کوشش در راه کسب روزی، آدمیان در سکوت شب، آرامش خود را می‏یابند و استراحت می‏کنند. شب‏های طولانی زمستان، فرصت خوبی است تا با دقت در نظام آفرینش وگردش شب و روز، به بزرگی خدای تعالی و کوچکی خود در این نظام هستی اعتراف کنیم. زیبایی‏های شب و درخشش ستارگان در پرده‏های سیاه شب‏های فرو رفته در ظلمت و گسترش نور ماه در آسمان‏ها، همه نشان از قدرت بی‏پایان خداوند دارد. در این شب‏ها می‏توانیم به ستایش خدا بپردازیم. چنانکه امام علی علیه‏السلام می‏فرمود: «خدای پاک! چه عظیم و پرشکوه است آنچه از آفرینش تو می‏بینیم، و چه خرد است هر بزرگی در برابر قدرت تو، و چه حقیر است آنچه ما می‏بینیم در برابر قدرت ناپیدای تو از دیدگان ما».

حسابرسی اعمال روزانه

محاسبه نفس و بررسی کارهای روزانه، ویژگی کسانی است که ایمان حقیقی در جان و دلشان راه یافته است. پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «پیش از آنکه مورد حسابرسی قرار بگیرید، خود به حساب نفستان برسید و پیش از آنکه سنجیده شوید، خود نفستان را در ترازوی سنجش بگذارید و برای آن روز حساب بزرگ آماده شوید». کسانی که از فرصت‏های زندگی بهترین بهره‏ها را برده و نیک‏ترین ذخیره‏ها را می‏اندوزند، در راه اطاعت خدا و خویشتن‏داری از نافرمانی او شکیبایی می‏ورزند و روز قیامت بدون محاسبه اعمال به بهشت می‏روند؛ زیرا این افراد در این دنیای فانی، در لحظه لحظه زندگی دقت کرده‏اند تا دچار لغزش نشوند. طولانی بودن شب‏های زمستانی و آرامشی که در آن برای آدمی ایجاد می‏شود، بهترین فرصت برای مراقبت و رسیدگی به اعمال روزانه است.

شب یلدا و دیوان حافظ

از گذشته‏های دور در خانواده‏های ایرانی در کنار قرآن کریم، دیوان حافظ نیز مورد توجه و عنایت خاصی بوده است. ایرانیان همان‏گونه که با قرآن استخاره کرده، برای شروع کارهای خود از این کتاب آسمانی طلب خیر می‏کنند، به دیوان حافظ نیز تفأل می‏زنند و از خواجه شیراز دعای خیر می‏خواهند. یکی از رسم‏های جالب و زیبای ایرانی‏ها در شب یلدا، تفأل زدن به دیوان حافظ و خواندن اشعار عرفانی اوست که برگرفته از آیات قرآن است. شایسته است در این شب طولانی، با تفأل زدن به حافظ و خواندن اشعار عرفانی او، از خرافات و تفأل زدن به شیوه‏های خرافی دیگر پرهیز کنیم. پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «از ما نیست کسی که فال بد زند یا برایش فال بد زده شود». قرائت اشعار پسندیده و نیکو، به ویژه اشعاری که در مدح اهل بیت علیهم‏السلام سروده شده، از جمله کارهای خوب و نیکویی است که می‏توان در این شب انجام داد.

انار و گردو بخورید

خداوند مهربان در طبیعت بخشنده خود، در هر فصل نعمت‏ها و میوه‏هایی در دسترس ما گذاشته که سلامت ما را تأمین و قدرت دفاعی بدن را در مقابل بیماری‏ها افزون می‏سازد. در زمستان که به علت تغییر هوا و عوامل دیگر مانند باد و باران، سرماخوردگی و بیماری‏هایی نظیر آن زیاد می‏شود، وجود انار می‏تواند نه تنها شفا بخش بوده، بلکه در حفظ سلامت و جلوگیری از این‏گونه بیماری‏ها موثر باشد. شاید حکمت خوردن انار در نخستین شب زمستان همین مسئله باشد. گردو نیز از تنقلاتی است که در این شب مصرف می‏شود و فایده‏های بسیاری دارد. امام علی علیه‏السلام فرموده است: «خوردن گردو در زمستان و فصل سرما، کلیه‏ها را گرم و سردی را از بدن دفع می‏کند». رعایت این آداب و رسوم پسندیده و توجه به حکمت خوراکی‏هایی که در این شب مصرف می‏شود، می‏تواند راهگشای خوبی برای جوانان و نوجوانان باشد.

به یکدیگر هدیه بدهید

ایران کشوری گسترده با اقوام مختلف است که هر یک از آنها در پرتو رسم‏های ویژه منطقه خود، شب یلدا را به گونه‏ای خاص برگزار می‏کنند. از جمله رسم‏های ایرانی که در شب یلدا در میان اقوام مختلف برگزار می‏شود، رسم پسندیده هدیه دادن و هدیه گرفتن است. این سنت نیکو در اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته و پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرموده است: «به یکدیگر هدیه بدهید تا دل‏هایتان به هم مهربان شود. به یکدیگر هدیه دهید؛ زیرا کینه‏ها را از بین می‏برد». پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله همواره به این امر نیکو اهتمام می‏ورزیدند و هر هدیه‏ای که به آن حضرت داده می‏شد با روی باز می‏پذیرفتند؛ زیرا آن را نوعی احترام به شخص هدیه دهنده می‏دانستند. هدیه دادن به کوچک‏ترها در این شب، سبب می‏شود تا کودکان ونوجوانان به بزرگ‏ترها با دیده احترام نگریسته و محبت آنها را در دل خود نگاه دارند.

پدیدآورنده:زهرا رضاییان،

http://www.hawzah.net